Bedri Rahmi, Numan Usta ile tanıştı mı?
1940’lı yılların ortasında Bedri Rahmi Eyüboğlu’nun Bursa ziyaretinde araba ressamı Numan Balıca ile karşılaşma ihtimali üzerine
“Halk sanatının özü nakıştır.” Bedri Rahmi Eyüboğlu
1937–1944 yılları arasında sekiz yıl boyunca, dönemin yönetimi tarafından Yurt Gezileri adı altında geziler düzenlenir, Türkiye’nin 63 iline 58 ressam gönderilir ve sekiz yılda 675 tuvalden oluşan bir koleksiyon ile ülkenin gerçekleri ve mevcut durumu yansıtılır.¹ 27 Temmuz 1938 tarihli Ulus gazetesinde bu geziler, yurdun güzelliklerini yerinde tespit etmek ve sanatkârların memleket mevzuları üzerinde çalışmalarını kolaylaştırmak için düzenlendiği ve ressamların memleketi dolaşarak güzel eserler meydana getireceği vurgulanır.² Yurt Gezileri kapsamında seçilen sanatçılar arasında yer alan ve 1938 yılında Edirne’ye, 1942 yılında Çorum’a gönderilen Bedri Rahmi Eyüboğlu, Yurt Gezileri’nin devlet ve sanatçılar arasında gerçekleşmiş olan en hayırlı ve en verimli alışveriş olduğunu belirtir.³
Bedri Rahmi, 1938 yılındaki Yurt Gezileri’ne eşi Eren Eyüboğlu ile katılır. Yurt Gezileri’nde resmî olarak görevlendirilmeyen Eren Eyüboğlu, resim yapmak üzere ilk olarak 1942 yılında, daha sonra 22 Temmuz 1943 tarihinde Bursa’ya ziyaretlerde bulunur.⁴ Daha sonra 1945 yılında Yurt Gezileri’nden bağımsız olarak devlet tarafından Bursa’ya gönderilir.⁵ Fikret Adil, 26 Ocak 1946 tarihinde Cumhuriyet gazetesinde yayımladığı yazısında Eren Eyüboğlu’nun Bursa’dan kırk, elli tane tabloyla döndüğünü belirtir.⁶
Bedri Rahmi Karadayı’ya Mektup başlıklı yazısında, 1946 yılının yaz aylarında Bursa’yı ziyaret ettiğinden, bir ay kadar burada kaldığından bahseder ve Ramazan Bayramı’nın ikinci günü Bursa’nın Orhaneli ilçesindeki Çöreler Köyü’ne yaptıkları ziyareti anlatır.⁸ 1946 yılındaki Ramazan Bayramı’nın birinci günü 29 Ağustos Perşembe gününe denk geldiğinden, köyü ziyaret ettiği gün 30 Ağustos Cuma günüdür. Bu açıdan Bedri Rahmi, Bursa’da ağustos-eylül ayları arasında bulunmuş olmalıdır. Delifişek adlı kitabındaki Sanat ve Zanaat başlıklı yazısında, muhtemelen bu ziyaret sırasında, eski bir han avlusunda bir araba ressamına ve onun çırağına at arabasının resimlemesi esnasında rastlamasını aktarır. Araba ressamı, bir yandan türkü söylerken bir yandan da eşe dosta laf yetiştirmekle meşguldür. Çırağından on misli iş yapan araba ressamının elinde boyadan eser yoktur. Sanat ile zanaatın farkını o gün anladığını belirten Bedri Rahmi, araba ressamının hızını ve hünerini görünce hayranlığını gizleyemez, asıl ressamın onun olduğunu söyler. Araba ressamı da “Sizin huzurunuzda bizimki sanat değil, zanaat!” diye cevap verir.⁹
“Sene 1946, mevsim yazdı. (…) O eyyam hükûmetin ressamlar için tertiplediği yurt gezilerine katılmıştık. Bir ay kadar Bursa’nın her yanında resim yaptık, sonunda han avlularına dadandık.” Bedri Rahmi Eyüboğlu
Fikret Adil, 11 Mayıs 1946 tarihli Cumhuriyet gazetesinde yayımlanan yazısında, Eren Eyüboğlu’nun 9–30 Mayıs 1946 tarihleri arasında İstanbul Filarmoni Derneğinde açmış olduğu ve ağırlıklı olarak Bursa temalı tablolardan oluşan sergisindeki resimlerden bahseder. Bir hanın resimlendiği tabloya ilişkin şu sözleri söyler: “İşte size bir arabacılar çarşısı. Orada yorgun atlar, müşterisini bekleyen arabacı, kahve, ağaçlar, sokağın bir parçası, evler var.”¹⁰
Faik Kırımlı’nın öğrencisi Sermet Molu’nun dikkat çektiği ve Seda Özen Bilgili’nin gündeme taşıdığı üzere Bedri Rahmi’nin yazısında bahsettiği, eşi Eren Eyüboğlu’nun da ziyaret edip resmini yaptığı eski hanın, Bursa’da Eski Tahal (Tahıl) Han olarak da bilinen Galle Han, bu handa karşılaştığı araba ressamının ise ustalığıyla adından söz ettiren ve o sıralarda Galle Han’da çalışan Numan Balıca (1914–1976) olması kuvvetle muhtemeldir.
Galle Han o dönemlerde at arabası üretimi, malzemelerinin satışı ve resimlemelerinin yapıldığı bir yerdir. Balıca, çevre illerden resimleme için gelinecek ve iş teklifleri alacak kadar bir popülerliğe sahiptir. Vefatına kadar Zirai Donatım Fabrikasında babasının yanında çalışan ve kendisi gibi bir araba ressamı olan oğlu Münir Bey’in verdiği bilgiye göre, Amerika Birleşik Devletleri’nin Teksas eyaletinden oradaki arabalarının resimlenmesi için teklif dahi alır. Balıca’nın çırağı Enver Ertaban’ın oğlu Erol Bey’in verdiği bilgiye göre ise yurtdışından birçok ziyaretçi gelmiş ve ustanın yevmiyesini vererek onu filme almışlardır. Balıca, 1949 yılında Adapazarı’ndaki Zirai Donatım Fabrikası tarafından at arabalarının boyanması ve resimlenmesi için yapılan iş teklifi üzerine ailesiyle birlikte Bursa’dan Adapazarı’na taşınır. Bu nedenle, Bedri Rahmi’nin ziyaret ettiği yıllarda Balıca, Bursa’da ikamet etmektedir. Bedri Rahmi’nin Bursa’yı ziyaret ettiği yıl 1946 olarak alınırsa, 1914 doğumlu Balıca o tarihte 32 yaşındadır. Bedri Rahmi, Bursa’da karşılaşmalarında araba ressamının yanındaki çırağından da uzunca bahseder, ustasının rahat bir şekilde çalıştığını ancak çırağının, pürdikkat kesilerek kendisini işine verdiğini söyler.¹¹
Oğulları Münir ve Mesut Balıca ile Enver Ertaban (1926–1999) dışında, Numan Balıca’nın Bursa’da yetiştirdiği çıraklara ilişkin detaylı bilgi bulunmamaktadır. İkiz çocukları Münir ve Mesut, 1949 yılında doğduklarından ihtimal dışında kalmaktadırlar. Bu çırağın, Enver Ertaban olma ihtimali düşünüldüğünde ise Ertaban, henüz 13 yaşında iken Galle Han’da Balıca’nın yanında çırak olarak işe başlamış ve askere gidene kadar ustasının yanında çalışmıştır.¹² 1926 doğumlu Ertaban, Bedri Rahmi’nin Bursa ziyaretinde 20 yaşındadır. Liseden geç mezun olduğundan dolayı 22 yaşında askere alındığı, 24 ay boyunca askerlik yaptığı düşünülürse 1948 tarihinde askere alınmış ve 1950 yılında dönmüş olmalıdır. Bu bilgilere göre, Bedri Rahmi’nin 1946 yılında karşılaştığı ve yazılarında bahsettiği araba ressamının yanındaki çırağın, Enver Ertaban olma ihtimali yüksektir.
Kaynakça
[1] Tansuğ, S. (2008). Çağdaş Türk Sanatı, İstanbul: Remzi Kitabevi, s. 216
[2] Ulus Gazetesi (1938, 27 Temmuz). https://www.gastearsivi.com/gazete/ulus/1938-07-28/1, Erişim Tarihi: 16 Ocak 2020
[3] Güvener, Y. (2015). Eren Eyüboğlu’nun Sanatı, Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, s. 49
[4] Güvener, 2015, s. 71, 222
[5] Güvener, 2015, s. 52
[6] Adil, F. (1946, 26 Ocak), “Cemal Tollu Sergisi ve Bursa”, Cumhuriyet, s. 3; aktaran Güvener, 2015, s. 79
[7] Güvener, 2015, s. 72
[8] Eyüboğlu, B. R. (2008). Sabır ile Koruk: Toplu Eserleri Yazılar 1952–1953, İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, s. 2–3
[9] Eyüboğlu, B. R. (1975). Delifişek, Ankara: Bilgi Yayınevi, s. 58–64
[10] Adil, F. (1946, 11 Mayıs), “Eren Eyüboğlu Sergisi”, Cumhuriyet, s. 2; aktaran Güvener, 2015, s. 86
[11] Eyüboğlu, 1975, s. 58
[12] Ertürk, M. (2020). Bursa’nın Araba Ressamı: Enver Ertaban. Güzel Sanatlar Enstitüsü Dergisi, 26 (44), s. 84–85
